Sosyolojik Araştırmalarda Yöntem ve Teknikler

Sosyolojik Araştırmalarda Yöntem ve Teknikler 

Sosyal bilimlerde pozitivist, yorumlayıcı ve eleştirel yaklaşım olmak üzere üç temel yaklaşım vardır:

Pozitivist yaklaşım: Sadece tek bir bilimsel yöntemin olduğunu, bütün bilimlerin de o yöntemi kullandığını savunur. Hipotetik tümdengelim yolunu kullanan yaklaşımdır.

Yorumlayıcı yaklaşım: Doğal gerçekliklerle toplumsal gerçekliklerin aynı yöntemle incelenemeyeceğini savunur. Sosyal bilimlerde, doğa bilimlerindeki gibi genel geçer toplumsal yasalara ulaşılamayacağını ve araştırmaların da pozitivist yaklaşımdaki gibi genelleme amacı taşımadığını savunur.

Eleştirel yaklaşım: Toplumsal gerçekliğin zaman içinde değişebileceğini bu yüzden onu sadece yüzeysel görünüşüne bakarak anlaşılamayacağını savunur. Bu yaklaşıma göre sosyal bilimlerin amacı toplumsal ilişkileri eleştirmek ve dönüştürmektir. Sosyal bilimlerdeki üç temel yaklaşıma ek olarak özellikle 1980’lerden beri yaygınlaşmaya başlayan iki yaklaşım daha vardır. Bunlar;

Feminist yaklaşım: Cinsiyet ve iktidar ilişkilerinin toplumsal yaşamının her alanına işlemiş olduğunu göstermeyi ve ataerkil toplumsal yapı içinde güçsüz kalan kadınları güçlendirmeyi savunur ve pozitivizmi erkek egemen bakış açısını yansıttığı için eleştirir.
Postmodern yaklaşım: Sosyal bilimlerle sanat ya da edebiyat arasında bir fark olmadığını ve araştırmaların betimlemekten başka bir işlevinin olamayacağını ve bütün betimlemelerin de birbiriyle aynı değere sahip olduğunu savunur. Bu yaklaşım sosyal teori de dâhil olmak üzere bütün örgütlü inanç sistemlerini ve bütün ideolojileri reddeder.

Sosyal bilimlerde, pozitivist ve yorumlayıcı yaklaşıma dayanan iki temel araştırma yöntemi vardır: nicel ve nitel araştırma.

Nicel araştırma yöntemi: Toplumsal dünyayı incelemek için doğa bilimlerinde kullanılan yöntemlerin kullanılması gerektiğini savunan Pozitivist yaklaşıma dayanan araştırma yöntemidir. Bu araştırmaların amacı, sayısal olarak ölçülebilen verilerin istatistiksel çözümlemeleri aracılığıyla sosyal olgular arasındaki neden sonuç ilişkilerini ortaya koymak ve toplumsal düzenin kanunlarını keşfetmektir.

Nicel araştırmalarda veriler şu tekniklerle toplanır:

Yapılandırılmış (denetimli) gözlem: Bilgi toplama yolunun denetim altında tutulduğu gözlem türüdür. Anket: Önceden hazırlanmış olan soruların cevaplayıcılara posta ile veya telefonla, İnternet üzerinden ta da yüz yüze sorulmasını içeren bir veri toplama türüdür.

Yapılandırılmış görüşme: Araştırmacının önceden belirlenmiş olan ve standart bir görüşme formunda yazılı bulunan soruları, örneklemdeki bireylere yüz yüze sorduğu veri toplama tekniğidir.

Deney: Önceden belirlenmiş hipotezlerin sınanması amacıyla, değişkenler arasındaki ilişkilerin dış faktörlerin tamamen kontrol altına alındığı bir ortamda incelenmesidir.

Yarı-deney: Dış faktörlerin, deneydeki gibi kontrol edilmediği ortamlarda yapılan çalışmalardır.

Survey: Verilerin birden çok veri toplama tekniği ile toplandığı araştırmalardır. Daha çok araştırma deseni olarak kabul edilir.

Nitel araştırma yöntem ve teknikleri: Toplumsal eylemlerin ancak anlaşılıp yorumlandıktan sonra soyut olarak açıklanabileceğini savunan yorumlayıcı yaklaşıma dayanan araştırma yöntemidir. Bu yöntemin uygulandığı araştırmalarda sosyal olgular içinde bulunduğu sosyal bağlamda değerlendirilir. Nitel araştırmalarda veri toplama araçları standartlaştırılmamış araçlardır:

Derinlemesine görüşme: Örneklemdeki kişilerin araştırma problemiyle ilgili düşünce, görüş ve deneyimleriyle ilgili bilgi toplanmak istendiğinde kullanılır. Az kişiyle çok ayrıntılı bilgi edinilmeye çalışılır.
Odak grup görüşmesi: Araştırmacı tarafından belirli kriterlere göre seçilerek önceden belirlenmiş bir konuyu tartışmak üzere bir araya gelmiş olan bir grup insanla yapılan ve veri toplama aracı kullanılmayan bir tekniktir.
Yapılandırılmamış (denetimsiz) gözlem: Katılımcı ve katılımsız gözlem olmak üzere iki çeşittir. Araştırmacı konusuyla ilgili kültürün bir parçası oluyorsa katılımcı gözlem; gözlemlediği grubun üyesi hâline gelmediği gözlem tekniği ise katılımsız gözlemdir. Yarı-yapılandırılmış gözlem: Önceki çalışmalarda ortaya çıkan davranışların tekrarlanıp tekrarlanmadığını gözlemlemeye yönelik olan ve bir gözlem formunun kullanıldığı gözlemdir.
Yaşam öyküsü: Bir araştırma probleminin taşıyıcısı olan bireylerin bir birim olarak ele alınması ve yaşam süreçlerinin ince ayrıntılarına dek araştırılmasıdır.
Örnek olay incelemesi (Vaka çalışması): Sosyal olgu ya da olayın kendi bağlamı içinde, çeşitli veri toplama tekniğiyle bilgi toplanarak empirik ve bütüncül olarak incelenmesidir.
Doküman incelemesi: Araştırma konusu hakkında bilgi içeren kitaplar, gazete ve dergiler, raporlar, kayıtlar, yazışmalar, yönergeler, tutanaklar, günlükler, hatıratlar, özel mektuplar gibi yazılı materyallerin uygun çözümleme teknikleriyle çözümlenmesidir.

Sosyologların araştırmalarında sordukları sorular olgusal sorular, karşılaştırma soruları, geliştirme soruları ve teorik sorular olarak sınıflandırılabilir.

Olgusal sorularda, durumun sadece o topluma özgü mü yoksa başka toplumlarda da görülen olağan bir durum mu olduğu konusunda bilgi edinmek mümkün değildir. Karşılaştırmalı sorularda, sadece içinde bulunduğumuz çağa ilişkin bilgiler sağlar, bu toplumların bugünleri ile geçmişleri arasındaki farklılıkları ortaya koyamazlar. Geliştirme soruları ise sadece içinde bulunduğumuz çağa ilişkin değil daha geniş bir sürece yayılmış ve gelişimi gösterecek biçimdeki sorulardır. Teorik sorular ise olguların ne anlama geldiğini anlamak için sorulan sorulardır.